5 باغ مشهور ایرانی و خصوصیات معماری آن ها

باغ ایرانی در طول تاریخ همواره در بخشی اساسی در زندگی و معماری ایرانی داشته، و از قدیمی ترین و مهم ترین سبک های باغ در سراسر جهان است. پژوهشگران معتقدند که پاسارگاد کهن ترین باغ ایرانی است که به دستور شخص کوروش کبیر ساخته شده و پس از آن الگوی باغ سازی در دوران اشکانیان و ساسانیان نیز ادامه یافته است. باغ ایرانی در خیلی از عمارت های مهم، و گاهی برای تفریحات عمومی ساخته میشد. نقش مهم باغ های ایرانی را می توان در نقاشی های کمال الدین بهزاد، در شعرهای خیام و حافظ، در ادبیات داستانی فارسی و در فرش های ایرانی دریافت. برای تقویت عظمت عمارت ها، قصر ها و آتشکده ها در باغ های ایرانی از آب استفاده می شد و همچنین اطراف قصرها توسط باغ احاطه می شد. به طور کلی باغ های ایرانی به دو دسته ی باغ-کوشک و باغ-آرامگاه ساخته می شدند. باغ-کوشک ها برای پادشاهان، حاکمان و صاحبان عمارت ها ساخته می شدند که کاخ یا کوشک عموما در مرکز باغ قرار می گرفت. باغ-آرامگاه نیز با الهام از بهشت برای آرامگاه اشخاص مهم ساخته می شد. که در واقع نام فارسی باغ یعنی پردیس نیز ریشه ی پارادایس(بهشت) در زبان انگلیسی بوده است. از زمان ساسانیان و سپس در دوره اسلامی، شعر و ادب و هنرهای تزئینی همواره سرشار از احترام و علاقه به طبیعت بوده است. باغ که طبیعتی تزئینی و از پیش طراحی شده است می توانست بازنمایی کمال معرفت انسان نسبت به مفاهیم عرفانی طبیعت و نظم در جهان را منعکس کند. در همین راستا در طراحی باغ های ایرانی از توصیفاتی که درباره بهشت شده است استفاده بسیاری شده و نتیجه ی آن مکانی برای آسایش به ارمغان آورده که آب روان در آن جاری است و چشمه های سرشار و سایه های خنک همیشه در باغ های ایرانی یافتنی است. این اصول چه در باغ های مناطق مرطوب و سرسبز و چه در دل کویر رعایت شده و باغ ایرانی را مکانی برای لذت عمیق، تفکر آرام و دیالکتیک های فلسفی ساخته است.

مشهورترین باغ های ایرانی

باغ شازده ماهان کرمان

باغ شازده ماهان یا باغ شاهزاده یک نمونه ی تمام عیار از ساخت باغ ایرانی است که در دل کویر با هنرمندی و مهندسی زیبایش، به باغی سبز تبدیل شده است. این امارت که در فهرست یونسکو قرار دارد از پر بازدیدترین مکان های توریستی ایران نیز به شمار می رود. پس از طی یک ساعت مسیر کویری از کرمان، به باغی خواهید رسید که از بدو ورود خود را در بهشتی رویایی می یابید. باغ شازده در مسیر جاده ی ابریشم قرار داشته و محل مناسبی برای احداث یک باغ اشرافی بوده که مهندسی آّب ایران را در آن دوره به رخ بکشد. نوع معماری باغ گویای این است که این باغ سکونتگاهی تفریحی بوده است و قرار گرفتن آن در زمینی شیب دار موجب ساخت جویبارهایی پر از پله و آبشار گونه در باغ شده است. از ویژگی های آبنمای این باغ می توان به وجود فواره هایی اشاره کرد که تنها با نیروی پتانسیل آب و جاذبه همیشه در جریان هستند و نمای زیبای باغ را دو چندان می کنند.

بنای عمارت باغ که در انتهای آن قرار گرفته است تنها بنای این باغ است و با ایستادن بر ایوان بالایی آن علاوه بر مناظر باغ می توان به مناظر بیرون باغ نیز اشراف داشت.

در این مجموعه یک باغ خلوت نیز قرار دارد که مربوط به قسمتی در پشت بالاخانه است و فضای خصوصی تری را برای ساکنان به وجود می آورد. در این باغ خلوت گذرگاه های پر سایه ای وجود دارد که اطراف آن را درخت های میوه و پیاده رو ها فرا گرفته اند و جوی های آب که از این قسمت می گذرند هوای مطبوعی را در آن ایجاد کرده اند.

 

باغ ارم شیراز

شیراز شهری پر از باغ های دلنشین و زیبا است. اما باغ ارم با درخت های نارنج خوش عطر و سروهای همیشه سبزش از تمام باغ های شیراز چشم نوازتر و دلنشین تر است. باغ ارم که اکنون از سایت های گردشگری شیراز است، علاوه بر ساختار زیبایی که دارد، عمارتی بی نظیر در دل آن قرار گرفته که از نظر معماری و طراحی داخلی بی نظیر است و هنوز هم می تواند بسیار الهام بخش باشد. باغ ارم که ساخت آن به دوره ی سلجوقیان باز می گردد و پس از آن بارها بازسازی شده در جمع باغ های ثبت شده در یونسکو جای دارد.

باغ ارم در دسته ی باغ-کوشک ها قرار می گیرد و زمینی مستطیل شکل دارد که دور تا دور آن را دیوارهای گلی پوشانده اند. عمارت و اندرونی باغ در ارتفاعی بالاتر از سطح باغ قرار گرفته اند تا دید کلی به باغ داشته باشند. استخر بزرگی در جلوی عمارت قرار گرفته که ابهت و جلال زیادی به عمارت می بخشد و بازتابی کامل در آن ایجاد می شود. در امتداد استخر جوی آبی در جریان است که آب آن با عبور از حوضخانه در جوی های دیگر تقسیم می شود.

 

باغ دولت آباد یزد

باغ دولت آباد یزد که در محله ی چهار منار قرار دارد، از قدیمی ترین باغ های یزد است و در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است. برای تامین آب و ساخت این باغ قناتی به طول 65 کیلومتر حفر شده که از طریق آن آب از مهریز به باغ دولت آباد آورده شده است. این باغ به قدری پر آب بوده که برای تماشای فواره های و جوی های آن به باغ می آمدند و هنوز هم حوض های پرآّب و متعددش احساس سرزندگی را در بازدید کنندگان متبلور می کند.

معماری هندسی عمارت دولت آباد و بادگیر 33 متری، بلندترین بادگیر جهان، که با تلفیق باد و آب فضای خنکی را در گرمای تابستان به ارمغان می آورد نقاط تمایز این باغ است. هندسه ی باغ بسیار متقارن است و به دو بخش باغ بیرونی و باغ اندرونی تفکیک شده. محور تقارن باغ آب نمایی بزرگ است که حدود200 متر طول دارد و عمارت سردر را به عمارت هشتی متصل می کند. چیدمان درختان در امتداد محور اصلی باعث هدایت چشم میهمانان و تمرکز باغ بر عمارت اصلی باغ دولت آباد شده است.

 

باغ فین کاشان

باغ فین کاشان یکی دیگر از جلوه گاه های هنر معماری و طراحی ایران است. این باغ که با دیوارهای بلند احاطه شده است از مشهورترین باغ های ایرانی است که مانند همتایانش به ثبت جهانی یونسکو رسیده است. بنای اولیه ی این باغ ارتباط تنگتنگی با تمدن تپه سیلک دارد اما قدمت شکل کنونی این باغ به دوران آل بویه می رسد و ساختمان فعلی آن در دوره ی شاه عباس صفوی ساخته شده. باغ فین کاشان در مجموعه ی خود بناهای بسیاری از جمله عمارت سر در، کوشک صفوی، برج، حمام ها، عمارت اصلی، هشتی ورودی و اتاق شاه نشین و .. است. طراحی باغ نیز احتمالا توسط شیخ بهایی و یا غیاث الدین جمشید کاشانی انجام شده است.

طراحی باغ فین و استفاده از جوی های آب، استخر، درختان تنومند و گیاهان ظاهری زنده با این باغ بخشیده و نقاشی های زیبای سقفی و دیواری خارج از محور تقارن در انتهای باغ فضای باغ را مزین کرده است.

 

باغ عباس آباد بهشهر

باغ عباس آباد بهشهر از مکان هایی است که علاوه بر جاذبه ی تاریخی، جاذبه ی طبیعی بی نظیری نیز دارد. این باغ از بزرگ ترین باغ های ایرانی است که در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده و ساختار معماری آن ارزش زیادی دارد. این مجموعه در قرن یازدهم ساخته شده و از جمله باغ های غیر کویری ایران است که به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است. باغ عباس آباد شامل باغ، دریاچه و حمام است و بنایی چهار طاق و آجری در مرکز دریاجه قرار دارد. آب دریاچه از بارش های زمستانی تامین می شود و در تابستان به آبیاری شالیزارها و تامین آب روستاهای اطراف کمک می کند.

باغ این مجموعه بر روی تپه ای طبیعی احداث شده و با بریدن تپه و ایجاد پله و صفه باغی مطبق و پلکانی ایجاد شده. این باغ سازی بی نظیر همانند بسیاری از باغ های ایرانی به صورت قرینه ساخته شده و با توجه به حالت پلکانی باغ و مناظر اطراف از بی نظیرترین باغ های ایران است.

خصوصیات معماری باغ های ایرانی

آب و جایگاه آن در معماری باغ های ایران

آب در ایران جایگاهی تاریخی دارد و در ایران باستان پیام آور روشنایی و پاکی بوده است. این مایع حیاتی قدر و منزلت والایی در ایران داشت که شاید این جایگاه به دلیل کمبود آب در کشوری بوده که درصد زیادی از آن را کویر تشکیل می دهد. آب برای ایرانیان به جز رفع نیازهای اولیه، از لحاظ روحی و معنوی نیز حائز اهمیت است و زمینه ساز و تکمیل کننده ی فضای سبز به شمار می رود. آب در به وجود آمدن باغ های ایرانی نقش کلیدی داشت و دلیل احداث اغلب باغ های تاریخی ایران وجود چشمه های طبیعی یا کاریز در منطقه بوده. همچنین وسعت باغی که ساخته میشد به حجم آبی که برای آبیاری وجود داشت بسته بود.

در سده های پیشین ایرانیان باغ ها را بیشتر در زمین های شیب دار می ساختند و با قرار دادن پله در مسیر آب، صدای گوش نواز جریان آب را بیشتر کرده و از آن استفاده می بردند. جاری شدن آب در چهارباغ، جوی های کم پیچ،و جویبار های درون باغ، هوای باغ و مرطوب و مطبوع می سازد و جلوه ی زیبایی نیز به باغ می دهد.

بعد از جویبار ها باید به استفاده از آبنماها و تاثیرشان در جلوه و زیبایی باغ های ایرانی اشاره کرد. آب نماها که با طرح های مختلف و  اغلب بر روی تخته های سنگی با تراشه های سفید رنگ ساخته می شدند جلوه ی زیبایی به باغ می دادند.

آبنما عنصر وابسته به آب دیگری در باغ های ایرانی است که به آن حوض خانه نیز گفته می شود. آب نما شبیه به اشکال هندسی ساخته می شد و ساکنان باغ در روزهای گرم و هنگام استراحت نیمروزی به آب نما پناه می بردند.

ساختار هندسی باغ های ایرانی

در ساختار باغ های ایرانی اولین عامل تعیین کننده نوع زمین و دسترسی به آب بود. باغ ها بر اساس شیب زمین به سه دسته: باغ های مسطح و کم شیب، باغ های شیب دار و باغ هایی با استفاده از عرایض طبیعی مانند جنگل و دریاچه تقسیم می شوند.

از نمونه باغ های مسطح می توان به باغ چهل ستون قزوین اشاره کرد. باغ های شیب دار به نحوی ساخته می شدند که آب در جهت شیب جاری شود و طراحی جویبار ها و استخر ها بر اساس شیب زمین انجام می شد مانند باغ شازده ماهان. برخی از باغ ها نیز مانند باغ عباس آباد با استفاده از منابع طبیعی ساخته می شدند.

الگوی چهارباغ اصل بعدی ساختاری در باغ های ایرانی است. در این الگو چهار جوی آب به مرکز باغ می رسند و اینگونه باغ را به چهار قسمت تقسیم می کنند. درارتباط با ایدئولوژی مفهوم چهارباغ پژوهشگران معتقند، ضمن اعتقاد به الگوی شکل چهاربخشی در باغ ایرانی، آن را ناشی از چهار نهر بهشتی می دانند بر این اساس، مفهوم و ایدئولوژی الگوی چهارباغ در تقسیم هندسی بـاغ ایرانی به طور کل به مفاهیم چهارگانه زیر نســبت داده شده است: چهار عنصر تشکیل دهنده جهان، چهار نهر بهشتی، چهار جهت جغرافیایی، چهار فصل، چهار عنصر اصلی و چهار دستگاه اصلی موسیقی ایرانی.

 

امیدواریم که خواندن این مطلب برای شما لذت بخش و مفید باشد، از اینکه نظرات خود را در اینجا با ما به اشتراک می گذارید متشکریم.