عمارت مسعودیه بهارستان، خصوصیات تاریخی، معماری و تزئیناتی

عمارت مسعودیه تهران، در دوره قاجار ساخته شده است و در میدان بهارستان جای گرفته است. اين بنا از نظر معماری و تاریخی و گردشگری، از بناهای مهم تهران به شمار می آید. عمارت مسعودیه در سال 1290 به مجموعه باغ نگارستان افزوده شد. ویژگی های معماری و تزئیناتی عمارت مسعودیه و همچنین قرار گرفتن این عمارت در باغ زیبای نگارستان باعث شده تا روزانه گردشگران زیادی به این عمارت بیایند تا از معماری زیبای آن دیدن کنند.

ویژگی های تزئیناتی عمارت مسعودیه

تزئينات اين مجموعه بيشتر در ارتباط با تزئينات داخل و خارج ساختمان مي باشد. كه از جمله  این تزئینات مي توان به آجر چينهاي خارج از ساختمان در نماي بيروني و گچبريهاي انجام شده در داخل ايوان ها، گلويي اتاقها و ازاره هاي سنگي اشاره كرد. همچنين براي تنوع بخشيدن به تزئينات خارج ساختمان و بيان تشريفات، از كاشي هاي هفت رنگ با طرح غلامان و ملازمان آماده به خدمت در حاشيه هايي با گل و بته استفاده شده تا تابلوهايي از كاشي را با حس و حال استاد نقاش در گذر زمان نشان دهد.

اساس اين تزئينات بر دو نوع است كه جزء معماري است. سنگهاي ازاره و درهاي معرق و منبت كاري شده و ارسي ها و سقفهاي چوبي و نرده ها و ستونها و نوع ديگر كه تزئينات اندود شده است. این تزئینات آرايشي مثل كاشي ها و گچبريها و نقاشي هاي ديواري را شامل مي شود.

در خصوص نقوش گلدانها و سفالينه هاي لعابدار نقش برجسته در طرحهاي كاشي ها مي توان گفت تاثير اروپائيان نقش بسزايي داشته است. در اين مجموعه نيز مثل ساير بناهاي قاجار علاقه به منظره پردازي و سبكهاي شهرسازي و نيز عناصر خاص معماري كه شاخص آن تزئين پنجره ها، بامهاي شيبدار و بعضي از عناصر نئوكلاسيك ديده مي شود.

اگر طرحهاي تزئيني مجموعه را از نظر طرحهاي ترسيمي بررسي كنيم مي بينيم كه به جزء تزئينات سنگهاي ازاره نماي شمالي ديوانخانه و طرحهاي كاشي و مقرنس هاي نماي سردر پياده رو كه هندسي مي باشد، ميزان طرحهاي اسليمي نسبت به نقوش ديگر برتري دارد.

در نماي ايوان سفره خانه نقش هاي اجراء شده اكثراٌ طرحهاي كارت پستالهاي غربي است. این موضوع نشانگر تغيير در نوع آراستن چهره و پوشش زنان و مردان قاجار است كه گوياي موج تاثيرات فرهنگي در زندگي ايرانيان آن زمان مي باشد.

با توجه به پلانها و نماها و تصاوير مي توان دريافت حتي پس از چندين بار تغيير، هنوز گچبريها بيشترين سهم را در تزئين اين مجموعه داشته و دارند. زيباترين فرمهاي گچبري و پيچ و تابهاي اسليمي و كنگريها در نماي ايوانهاي مشيرالملكي و سفره خانه به صورت شاهكار نمايان است. اين گويايي نقوش در انتهاي آكس اين مجموعه در نماي ورودي ديوانخانه نيز به وضوح ديده مي شود.

از ويژگيهاي نقوش تزئينات در اين مجموعه تقارن و تكرار در متيف هاي گياهي، هندسي، حيواني مي باشد. همچنين مفاد تزئينات در قاب زمينه با رنگ مشخص است. در خصوص تزئينات داخلي بايد گفت بيشترين نوع تزئين در اين بخش، گچبريهاي نيم برجسته مي باشد كه از اصل مهم زيبا شناسي در طرحها يعني تناسب 1/1 سود جسته است. در اين بخش سقفها با چوبي از چنار به روش برش چفت و بست شدن در داخل يكديگر بنا شده و قسمت نماي داخلي و نورگير اين فضاها را آلت چيني ارسي ها و شيشه هاي رنگي آنها كه انعكاس نور خورشيد را نمايان مي سازد، زينت مي بخشد.

ویژگی های تزئیناتی گچبري عمارت مسعودیه:

تزئينات گچبري در كل اين مجموعه هم در فضاهاي داخلي و هم خارجي به وفور يافت مي شود. در بيرون در ساختن نما علاوه بر قابها و حاشيه ها در برخي نقاط سطوح گسترده را هم مي پوشاند . در درون فضاها نيز علاوه بر سطح گلويي ها سطوح گسترده بعضي از سقفها بخصوص در زيرزمين مشير الملكي گچبري مي باشد. گونه ديگري از گچبري در اين مجموعه سر ستونهاست كه به صورت برگ كنگري اجراء شده است. كه نمونه اين ستونها  را در عمارت سيد جوادي مي توان ديد.

در گچبري نماهاي خارجي و فضاها تنوع رنگ فقط در زمينه قابها ديده مي شود. اما اين خصيصه تنوع رنگي در داخل فضا بخصوص در عمارت حاج سيد جوادي به سبك خاص كه از رنگها لاجورد ، قرمز لاكي، زرد، بنفش و ... با قابهاي طلايي اجراء شده است.

تزئینات چوبی در عمارت مسعودیه:

چوب در اين مجموعه به صورت تزئينات وابسته به معماري، بيشتر نمايان است. سطوح گسترده سقفها در طبقات اول عمدتاٌ پوشيده از چوب است كه بيشتر در تزئينات داخلی عمارت مسعودیه نمايان است.

تزئينات چوبي در گلويي زيرزمين عمارت سيد جوادي از چوب چنار بوده كه اين تزئينات با چوب تبريزي قاب گرفته شده اند.

در ساخت تزئينات ارسي ها در اين مجموعه نیز از چوب چنار استفاده شده است. بيشترين كاربري چوب در كل اين مجموعه در كنار شيشه هاي رنگي ارسي ها بوده است. این تزئینات بوجود آورنده يكي از شاخص هاي دوره قاجار يعني دو دري، سه دري و پنج دري ها است كه همزمان فضاهاي بيروني و دروني را زينت مي بخشيده است.

تزئینات کاشی کاری در عمارت مسعودیه:

تزئينات كاشي در اين مجموعه علاوه بر قابهاي كوچك و بزرگ مستقل در نماها بصورت كفپوش فرش ايوانها ديده مي شود كه طرح اين كف فرشها بصورت تكرار يك نقش در كل سطح كف مي باشد.

طرحهاي زمينه كاشي در زمينه در نماهاي بيروني عمدتاٌ معرق با نقوش هندسي و در درون فضاها گل و بته و ملازمان و غلامان مي باشد. در اين تابلوها مي توان نوآوري استاد فن را كه آميزه اي از سبكهاي اروپايي در حاشيه سازي و مينياتور ايراني را در چهره سازي تابلوها مشاهده كرد. همچنين استفاده از رنگهاي زرد و قرمز كه مشخصه معماري ايراني و اسلامي است، را ندارد. در حاشيه تابلوها و هم در فرم قرار گرفتن تابلوها سعي شده تا از تكرار موتيف هاي ساده و تقارن در محل قرار گرفتن تابلو استفاده شود. در رنگ تزئينات كاشي اين مجموعه از رنگهاي لاجورد ، قزمز، بنفش، سبز، فيروزه اي، زرد، سياه، بادمجاني و اكليلي و... استفاده شده است.

تزئینات سنگ در عمارت مسعودیه:

سنگهاي ايوان سيد جوادي در گذشته به علت اينكه سطح حياط در اثر تخريب فضاهاي ارتباطي با عمارت حوضخانه، پر شده و هم سطح حياط مركزي شده بود، در زير خاك مدفون و مورد هجوم رطوبت ناشي از باغچه ها و رطوبت محلي خاك قرار گرفته اند. در نتيجه فرسايش لايه لايه اي و پودر شدن سطحي سنگها، مرمتگران را بر آن داشت كه سنگهاي ازاره ايوان ( نماي جنوبي ) را به طور كلي تعويض كنند و از مرمت موضعي بپرهيزند.

در بخش پله ها و ستونهاي مجاور، ستون سمت راستي عملكرد خود را بر روي لوله هاي آنتري پور منتقل كرده و پس از زير سازيها و مرمت سنگها دوباره بار ستون بر روي ازاره و سنگ منتقل شد. پله ها هنوز به حالت خارج از عملكرد اوليه باقي است، تا فرصتي مناسب و پس از كارهاي جانبي به حالت اوليه باز گردد. در قسمت رنگ سقف ايوان و نماي جنوبي هنوز هيچ اقدام مرمتي صورت نگرفته است و در نماي شرقي آجركاريها از آلودگي ها پاكسازي شده و گچبريها  لايه برداري شده و كمبود آنها تكميل شده است. پس از تخريب انبار الحاقي كليه سطوح شمالي به حالت اوليه برگشته است و كار گچبري آن به حالت نيمه كاره رها شده است.

پنجره های مشبک عمارت مسعودیه:

پنجره معمولاٌ برای دادن نور، جریان هوا و رویت مناظر بیرون بدون بر هم زدن خلوت اهل خانه است، در مناطقی که نور خورشید شدید است پنجره باید متناسب با شدت نور ساخته شود.

پنجره های مشبک تعادل بین نور خارج و داخل را ایجاد می کنند. تعادلی که وقتی از داخل نگاه کرده شود جلوی نور شدید آفتاب را می گیرد و مانع خسته شدن چشم در مقابل نور شدید خارج می شود طرحهایی که در ساختن پنجره های مشبک به کار برده می شود اغلب به گونه ای است که نور داخل را تنظیم می کند. پنجره های مشبک نور شدید خارج را پخش کرده و آنرا تعدیل می کنند و وقتی نور بیرون شدید نیست همه آن را به داخل اتاق عبور می دهند. گاهی برای در و پنجره های مشبک شیشه نیز به کار برده می شود. 

در نماي جنوبي عمارت حاج سيد جوادي پنجره هاي مشبكي ديده مي شود كه در ساخت آنها از آجرهاي لعابدار فيروزه اي استفاده شده است .

امیدواریم که از خواندن این مطلب لذت برده باشید و برایتان مفید واقع شود. 

از این که نظرات خود را با ما به اشتراک می گذارید متشکریم.