بررسی ویژگی های هنری و سبکی 19 جنبش در معماری مدرن- قسمت اول

 

معماری مدرن در پی وقوع اتفاقاتی با رویکردها و سبک های مختلفی وارد جامعه شد که بخشی از خصوصیات و ویژگی های آن را در مقاله "همه چیز درباره مدرنیسم در معماری" توضیح دادیم. در پی وقوع انقلاب صنعتی در نیمۀ قرن 18 که با ساخت ماشین بخار توسط جیمز وات شروع شد، صنایع مربوط به ساختمان نیز به سرعت پیشرفت کرد. آسانسور در قرن 19 در آمریکا اختراع شد. مصالح جدید تولید شد و به تدریج ساختمان­های ساخته شده با مصالح جدید احداث شد. از اولین ساختمان­های ساخته شده با مصالح جدید، می­توان به کارخانجات نخ­ریسی و پارچه بافی، پل­ها و نمایشگاه­ها اشاره کرد. تولید انبوه در کارخانجات و پیشرفت تکنولوژی باعث بوجود آمدن فضاهای جدیدی مثل نمایشگاه برای عرضۀ این محصولات شد. اولین نمایشگاه بین المللی در 1851 در لندن برگزار شد و ساختمان قصر بلورین با مصالح کاملاً مدرن (یعنی شیشه و آهن) و به صورت پیش­ساخته طراحی گردید. نمایشگاه بین المللی مهم دیگر در سال 1889 در پاریس برگزار شد که دو فضای برج ایفل و تالار بزرگ ماشین در آن خودنمایی می­کرد. به این ترتیب، از اواخر همان قرن، اصول اولیه و مبانی معماری مدرن تدوین شد که از مهم­ترین آن­ها می­توان به این موارد اشاره کرد:

1. رشد استفاده از ستون و پایه­های چدنی و فولادی
2. حس تعلیق در فضا و استفاده از سطوح شفاف
3. گسترش استفاده از خرپاها و طاق­های وسیع فلزی
4. فراگیر شدن به کارگیری سطوح وسیع شیشه­ای در دیوار و سقف
5. شیفتگی به ایجاد یک فضای نوین جهانی و معماری که فارغ از سبک­های متداول بود

این خصوصیات به طور کلی ویژگی های معماری مدرن را توضیح می دهند، اما در معماری مدرن سبک ها و جنبش هایی به وجود آمد که هر کدام بیانگر وجهی نو از معماری مدرن بودند و نوآوری مخصوص به خود را داشتند. در ادامه به معرفی و بررسی خصوصیات جنبش در معماری مدرن می پردازیم. مجموع جنبش های جمع آوری شده 19 جنبش معماری است که در دو پست برای شما تهیه دیده ایم. 

1-جنبش فوتوریسم (آینده گرایی) Futurism

آینده نگری یا فوتوریسم، یکی از جنبش­های هنری اوایل قرن بیستم با مرکزیت روسیه و ایتالیا بود. آینده­نگرها، نگاهی طغیانگرا به تاریخ و مظاهر تمدن داشتند و در بیانیه­های خویش، به نابودی آن­ها رای می­دادند و مظاهر مدرن بشریت را ستایش می­کردند. فوتوریست­ها معتقد بودند که بر اساس اصول پرسپکتیو، اشیا و موضوعات فقط از یک نقطه دید، ثابت ترسیم می­شوند. درحالیکه اشیا از نقاط دید مختلف، متفاوت دیده شده و متغیرند.

2-مکتب کانستراکتیویسم (ساختارگرایی) Constructivism

واژۀ کانستراکتیویسم به معنی ساختارگرایی و سازندگی، دو منظور این مکتب را توامان می­رساند. اولاً که هنر ناشی از الهام درونی و ضمیر ناخودآگاه نیست که فی البداهه خلق شود، بلکه باید آگاهانه و از سر قصد ساخته شود. ثانیاً تقلید از طبیعت به هیچ صورتی پذیرفتنی نیست. در این شیوه، نقاشی به رسم مستطیل­ها و نوارهایی تبدیل گردید که هدف هنرمند ایجاد رابطه بین آن­ها در فضاست. پایه­گذار این رویکرد هنری، کازمیر ماله ویچ در روسیه است. سه سبک mid-century و minimalism و  hi-tech از این سبک متوثر شده‌اند.

3-معماری اورگانیک Organic

شکل­گیری نظریه­ی اورگانیک در اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19 را می­توان متاثر از اشاعۀ فلسفۀ رومانتیک (که همواره در پی تحسین طبیعت بود) در شمال غربی اروپا دانست. به طور کلی، ایدۀ اورگانیک در معماری، نظریه‌ای را شکل می­دهد که ضمن ترویج هماهنگی ساختمان و طبیعت، تنها به ارتباط و همزیستی ابنیه و محیط محدود نبوده و به چگونگی طراحی به نحوی که اجزای ساختمان بر اورگانیسمی یکپارچه با هم به ظهوری شاخص و اصیل دست یابند، اشاره دارد. طرحی که کاملاً موافق با محیطش باشد و یا خود، بخشی از محیط گردد. معمارانی چون فرانک لوید رایت در این رویکرد تاثیر بسزایی داشته­اند. رایت، همواره در معماری خود از 3 عامل سازنده تاثیر پذیرفته است:

1. جاذبۀ تلفیق و تقاطع ترکیب­های هندسی، گرایش شورانگیز و شاعرانه به فرم­های الحاقی که ناشی از شناخت دوران کودکی وی بود.
2. اولویت قائل شدن برای پلان­های آزاد
3. توجه به وجه مشخصه­های هنری و معماری سرزمین­های دیگر و ریاضیات متعالی سنتی ژاپن

از ویژگی­های مهم معماری رایت، می­توان به عدم دخالت در محیط طبیعی، تلفیق حجم ساختمان با محیط، تلفیق فضای داخل و خارج، استفاده از پنجره­های سرتاسری، استفاده از مصالح طبیعی و نمایش آن­ها و در نهایت، استمرار نمایش مصالح از داخل بنا اشاره نمود.

4-مکتب بروتالیسم (خشن گرایی) Brutalism

در این مکتب، بر اساس ذاب متریال طراحی صورت می‌گرفت و معتقد بودند هرچه متریال خشن‌تر، خراشیده‌تر و متخلخل‌تر باشد، اثر زیباتری خلق شده است. مینیمالیست‌ها از این مکتب تاثیر زیادی گرفتند.

5-مکتب اسکالپچرال (تندیس گرایی) Sculptural

کانسپت اولیۀ این مکتب، استفاده از متریال به عنوان خمیر مجسمه سازی است. بیشترین استفاده را از بتن داشتند و مرز بین کف و دیوار و سقف از بین رفته بود.

6-سبک بین الملل International

اصطلاح سبک بین المللی برای اولین بار در سال 1932 در مقاله­ای با عنوان "سبک بین المللی، معماری بعد از سال 1932" توسط هنری راسل ایچکاک و فلیپ جانسون به کار رفت. به طول کلی، سبک بین الملل از درون 3 پدیدۀ اصلی که معماران در قرن 19ام با آن مواجه بودند رشد پیدا کرد:

1. افزایش نارضایتی معماران از سبک­های التقاطی که به صورت ترکیبی از عناصر تزئینی از دوره­ها و سبک‌های مختلف و نامرتبط با عملکرد بنا به کار می­رفتند.
2. نیاز به ساخت بناهایی با کاربری جدید مانند دفاتر اداری، ساختمان­های تجاری، مجتمع­های مسکونی و زیرساخت­های شهری با هزینۀ کم برای جامعۀ صنعتی جدید.
3. پیشرفت تکنولوژی و تکنیک­های ساختمانی و تولید مصالح جدید مانند آهن، فولاد، بتن مسلح و شیشه.

این عوامل باعث گردید که معماران به یک سبک معماری سودمند، به صرفه و خالص که بیشتر بر جنبه­های مدرنیسم متکی بود و با استفاده از مصالح جدید و با هدف تأمین نیازهای ساختمانی جدید صورت می­گرفت روی آورند. سبک بین الملل از درون آثار معماری و تئوری­هایی سر برآورد که ساختمان مناسب را فاقد هرگونه شاخصه‌های منطقه­ای و اقلیمی می­دانستند. این نظریات پس از سال 1920 توسط معماران بزرگی همچون والتر گروپیوس و لودویک میس فان ده روهه در آمریکا و آلمان، پیتر اود در هلند، لو کور بوزیه در فرانسه و ریچارد نوترا و فلیپ جانسون در آمریکا دنبال شد. از مهم­ترین ویژگی­های ساختمان­های سبک بین الملل می­توان به استفاده از اصول جدید ساختمانی، فرم­های ساده و راست گوشه، سبُکی، پنجره­های کشیده و یکدست، فضاهای داخلی باز و نمایان، استفاده از دیوارهای غیرباربر، عدم استفاده از تزئینات و بهره­گیری از کنسول در بنا اشاره کرد.

7-سبک التقاطی Eclectic

سبک التقاطی، شامل 4 دسته بود که تلفیقی از سبک‌های کلاسیک و مدرن بودند.

1. کلاسیک – کلاسیک : فضا و مبلمان تلفیقی از چند سبک کلاسیک
2. کلاسیک – مدرن : فضای غالب و مبلمان اصلی کلاسیک همراه با چند لکۀ مدرن
3. مدرن – کلاسیک : فضای غالب و مبلمان اصلی مدرن همراه با چند لکۀ کلاسیک
4. مدرن – مدرن : فضا و مبلمان تلفیقی از چند سبک مدرن

8-سبک رومانتیسیسم Romanticism

در این سبک، کیفیت احساسی و عاطفی مورد توجه قرار می‌گیرد. بعد از انقلاب صنعتی، عده‌ای به نوستالژی نیاز داشتند. ساختمان‌هایی که در نمای آن‌ها از گیاه استفاده می‌شود (happy buildings) مربوط به این سبک می‌باشند. از آثار برجستۀ این سبک در ایران می‌توان به ساختمان تئاتر شهر تهران اشاره نمود: الهام گرفته شده از پلان گرد ساختمان‌های روم، ستون‌های متقارن از تخت جمشید، فرم خیمه از تماشاخانه‌های قدیم ایران، کاشی کاری‌های دوران ایلخانان.

 

9-ناتورالیسم (طبیعت گرایی) Naturalism

معماری اورگانیک، زیرشاخۀ سبک ناتورالیسم است. در این سبک، طبیعت، بنا را در آغوش می‌کشد و مرز میان بنا و طبیعت از بین می‌رود. اورگانیک بیشتر در فضای داخلی به کار می‌رود و در ناتورالیسم ترکیب بنا و طبیعت به اندازه و شدت اورگانیک نیست.

 

10- کلاسیسیسم Classicism

نگاه منطقی و عقلانی به قوانین زیبایی شناسانۀ گذشته