سبک ها معماری ایرانی، سبک رازی

سبک معماری رازی از شهر ری یا راز آغاز شد. بسیاری از محققان رشد شیوه رازی را بنا بر ساختار این شهر و آبادانی زیاد آن می دانند. در واقع شهر راز با شش هزار مدرسه و خانقاه، چهارصد حمام عمومی و خصوصی، هزار و هشتصد مناره بستر مناسبی برای پرورش یک سبک معماری جدید بود. شمار زیادی از بناهای دیگر از جمله چاه یخ، عصارخانه، قنات در 96 محله این شهر وجود داشت. همه نوشته های تاریخی دلالت بر بزرگی و عظمت این شهر دارند. شهر راز در غارت های چنگیز مغول تخریب شد و درصد بالایی از جمعیت آن کشته شدند.

همانطور که میدانید سبک های معماری به هم پیوسته اند و در اواخر شیوه خراسانی، ساختمان هایی نزدیک به شیوه رازی ساخته شدند. این بناها پیوند دهنده معماری سبک خراسانی و رازی هستند. که از این بناها می توان از گور اسماعیل سامانی، منار ایاز و مزار ارسلان جاذب اشاره کرد.

دستاوردهای معماری رازی: آرامگاه های برجی و میل ها، گنبد و طاق

دو دستاورد معماری رازی در معماری ایرانی ساخت آرامگاه های برجی و میل ها بود. آرامگاه های برجی بناهایی هندسی بوده اند که به شکل های چهارگوشه تا هشت گوشه ساخته می شدند. همچنین دسته بندی پرده دار و ساده و استوانه ای، نوعی دیگر از دسته بندی های آرامگاه های برجی هستند.

نمونه‌ی پنج گوشه‌ی معماری رازی که در دوره‌های بعد ساخته شد گور بابا رکن الدین در اصفهان است. و از نمونه‌ی پره‌دار این بنا می توان به گنبد قابوس اشاره کرد.

برج های میل یکی دیگر از نوآوری های معماری رازی بود که گفته می شود به عنوان راهنما در جاده ها و بیابان ها راهنمای مسافران بودند. همچنین این برج ها به عنوان آرامگاهی برای سازنده برج نیز استفاده می شد. از نمونه این برج ها می توان به میل رادکان و میل رسکت اشاره کرد.

یکی دیگر از نوآوری های دوره معماری رازی، پیشرفت زیادی بود که در ساخت گنبد و طاق وجود داشت. در سبک معماری خراسانی از طاق ساده آهنگ برای ساخت گنبدها استفاده می شد. در حالی که در معماری رازی از طاق‌های چهار بخش، کاربندی، طاق کلمبو و طاق چهار ترک استفاده شد.

ویژگی های معماری رازی

در شیوه معماری رازی ساختمان ها بر پایه مصالح مرغوب بنا می شدند. پس از اتمام ساخت این نما با آجرهای کوچک و بزرگ اما نازک آراسته می شد. یکی از مصالح مهم به کار گرفته شده در معماری رازی آجر پیشبر است. البته که آجر پیشبر قدمت زیادی دارد و استفاده از آن از زمان ایلامیان رایج بوده است. آجر پیشبر نگه دارنده ساختمان محسوب می شد و به صورت سفال لعاب دار یا بدون لعاب به کار می رفته است. این آجر در سبک معماری آذری نیز به کار رفته است و از بناهایی که می توان نام برد که از این آجر استفاده کرده اند می توان از خوانگاه بایزید بسطامی نام برد.

در ادامه به برخی دیگر از ویژگی های سبک معماری رازی اشاره خواهیم کرد:

• در این معماری از پلان های مستطیل شکل استفاده می شود
• استفاده از فضای ایوان در بناهای معماری رازی با پلان های مستطیل شکل
• استفاده از طاق های تیزه دار
• ساخت گنبد و متعلقاتی مانند گوشواره و فیلپوش پشت ایوان جنوبی
• استفاده از تزئینات: گچ بری، آجر کاری، گره سازی و کاشی خشتی